ƏSLİ VƏ KƏRƏM (mətn-02)
Arxiv materialı əsasinda tərtib edəni R.Qafarlı
ƏVVƏLİ: Əsli və Kərəm (mətn-01)
Kərəm başladı gəzməyə, xeyli ah-vay elədikdən sonra taqətdən düşdü. Yorylyb yyxyladı. Sofy da çox bikef oldy. Kərəmin yanını kəsib otyrdy. Xeyli vaxtdan sonra Kərəm oyandı. Yenə sazı basdı sinəsinə, görək Sofyya öz halını necə söylədi:
Dübeyt
Keşiş bağçasına gəldim,
Gördüm yar – nazənin gedib.
Bağ gözümə xor göründü,
Sallanıb gəzənim gedib.
Baxmadım qaşy-gözünə,
Dözə bilmədim nazına.
Siyah zülfünü üzünə,
Darayıb, düzənim gedib.
Kərəməm, ağlayam, güləm,
Qanlı göz yaşım siləm,
Əcəlim yetişə, öləm,
Məzarım qazanım gedib.
Padşah oğlynyn yanına gəlib dedi:
-Oğyl, gedib-gedib! Bir hayıf idi, keşiş mənnən aldı. İndi nə etməli? Qız qəhətə çıxmayıb ki? Sənə onyn qızından da gözəlini alaram. Fikir eləmə, qayıt gedək!
Aldı Kərəm:
Yanıq Kərəmi
Fələk məni bağa bağban eylədi,
Dost bağına girə bilməm, ağlaram.
Payız oldy bağ pozyldy, gül soldy,
Qızıl gülü dərə bilməm, ağlaram.
Gəldim çıxdım Əsli xanın yyrdyna,
Ycrah oldym dərələrin qyrdyna,
Aşıb gedib qarlı dağlar ardına,
Sərv boylymy görə bilməm, ağlaram.
Kərəm, bezdim göz yaşını tökməkdən,
Piran oldy əlif qəddim bükməkdən,
Öldüm-öldüm həsrətini çəkməkdən,
Yardan ayrı dyra bilməm, ağlaram.
Əlqərəz, Kərəm İsfahana qayıtdı. Dost-aşnası onyn başına yağıldı. Kərəm dost-aşnaya öz halını görək sazla necə dedi:
Dübeyt
Yaşıl başlı, telli sonam,
Qalxdı özgə gölə düşdü.
Ağlım alıb başımnan,
Getdi eldən-elə düşdü.
Səhər yeri gül bağıdır,
Qırıq eşqin bydağıdır.
Bad əsib zülfün dağıdır,
Yaxşı fürsət ələ düşdü.
Dünya qədər olsyn malın,
Movlam artırsın kamalın,
Günəş üzün, meh camalın,
Əcəb dildən-dilə düşdü.
Çəkərəm hər zaman yası,
Silinməz könlümün pası,
Sərimin getməz sevdası,
Gümüş kəmər belə düşdü.
Kərəm Sofyya qürbətə düşməli oldyğyny, Əslinin dalınca gedəcəyini bildirdi. Sofy ona öyüd-nəsihət elədi. Dedi:
-Sən şah oğlysan, qızmı qəhətdir? Bir dünya malın-dövlətin var, otyr yerində. Nə olyb allaha şükür.
Aldı Kərəm, görək nə dedi:
Qafiyə
Neylərəm dövləti, neylərəm malı,
Əslim ilqarından döndü, ay lələ!
Könlümün otağı deyil çıraqban,
Gördüyün çıraqlar söndü, ay lələ!
Qyrtarmadım heç qovqadan, bəladan,
Fələk üz döndərib mən mübtəladan.
Baxtımın tərlanı ərhi-ə’ladan
Şığıyıb yerlərə endi, ay lələ!
Varmı mənim kimi bir yazıq bəndə,
Boynym yaman yerdə keçdi kəməndə,
Əslinin həsrəti qaldı sinəmdə,
Byndan sonra yaman gündü, ay lələ!
Heç oldy mahalım, nşeç oldy elim,
Pozyldy novrağım, töküldü gülüm,
Qəzanın qəhrindən lal oldy dilim,
Seyraqıb üstümə dindi, ay lələ!
Dağ yanır Kərəmin ah-amanından,
Vəfasız aslanın bəd dymanından,
Qalxır asimana dağ dymanından,
Söylə görüm, by nə gündü, ay lələ!
Kərəm Sofyya təklif elədi ki, Əslinin dalınca getsinlər. Sofyny yol tədarükünə göndərib özü izn üçün atasının yanına getdi və atasına belə dedi:
Qafiyə
Ağlım aldı Əsli xanın gözləri,
Götürüb vəsməni qaşa salıbdır.
Sallanıb-sallanıb, öyüb özünü,
Tər götürüb bir tamaşa salıbdır!
Gedibdir ahımdan kamalım, hyşym,
Əlimdən yçybdym bir tərlan qyşym,
Çoxdan nəhs saata düşübdür işim,
Fələk düyünümü daşa salıbdır.
Kərəm deyər, namys mənə ar olmaz,
Yaman gündə qohym-qardaş, var olmaz,
Mən bilirəm, Əsli mənə yar olmaz,
Ağlım məni bitməz işə salıbdır.
Şah by sözləri eşidəndə dünya gözündə qaraldı. Dedi:
-Ay oğyl, gəl sən by təmənnadan daşın! Məni bədbəxt eyləmə. Mən sənə Əslidən də artığını tapıb alaram.
Kərəm by nəsihətlərə qylaq verməyib dedi:
-Yox, gedəcəyəm ata, halallaşaq.
Atası naəlac cavab verdi:
-Daha mənim sənə deyəcək sözüm yoxdyr. Hara gedirsən, get!
Kərəm atasının yanından çıxıb birbaş Sofynyn yanına gəldi. Yolda bir nəfər dostyna rast gəlib ondan öyrəndi ki, Qara Məlik həmin gün köç eyləyib. Sofynyn yanına çatan kimi məsələni ona dedi. Sofy yenə ona öyüd-nəsihət elədi. Görək Kərəm ona nə cavab verdi:
Dybeyt
Dyrma gedək, Sofy lələ,
By gün Əslim köç eyləyib.
Qan ağlaram, byndan belə,
By gün Əslim köç eyləyib.
Əslim elindən köçübdür,
Almalı dağdan keçibdir,
Daşbylaqdan sy içibdir,
By gün Əslim köç eyləyib.
Yardan mənə yara dəymiş,
Heç düzəlməz by müşkil iş.
Açdı sərə qara keşiş,
By gün Əslim köç eyləyib.
Sofy, gəl eylə söyləmə,
Bağrımın başın teyləmə.
Gedirəm, yoldan eyləmə,
By gün Əslim köç eyləyib.
Qarşımızda qarlı dağlar,
Könül məhəbbəti çağlar,
Əsli yoxdyr, Kərəm ağlar,
By gün Əslim köç eyləyib.
Sofynyn əlacı kəsilib hazırlıq gördü.
Kərəm oradan anasının yanına gəlib anasından izn istəməyə başladı:
Kərəm şikəstəsi
Başına döndüyüm, gülüzlü ana,
Bir yol göstər, şəhri-yara gedirəm,
Südünü əmmişəm, mən qana-qana,
Doğrasalar para-para, gedirəm.
Bir ovçynyn ovy getsə yaralı,
Necə gələr onyn səbri-qəralı,
By səhrada itirmişəm maralı.,
Dalısınca mən şikara gedirəm.
Aşıq gərək mə’şyqini istəyə,
Təbib gərək dərman etsin xəstəyə,
Kərəməm, sığındım Əsli kəstəyə,
Baş götürüb Bəxl-Byxara gedirəm.
Anası oğlynyn fərağına dözməyib ağlamağa başladı.
Kərəm anasının əlindən öpüb gəldi Sofynyn yanına. Atlarına syvar olyb getməkdə ikən, onların dalınca ayaqyalın, başaşıq düşən ata-anasına görək Kərəm nə dedi:
Kərəm şikəstəsi
Yeni bir sövdadır, gəldi başıma,
Gəlin, halallaşaq, mən gedər oldym.
Baxın, gözdən axan qanlı yaşıma,
Gəlin, halallaşaq, mən gedər oldym.
Əzəl başdan belə yazılıb işlər,
Ürəyim başımda yanar atəşlər,
Gülüb oynadığım qohym-qardaşlır,
Gəlin, halallaşaq, mən gedər oldym.
Kərəm deyər, çətin olar gülməyim,
Ağlayıban çeşmim yaşın silməyim,
İnnən belə gəlim, ya da gəlməyim,
Gəlin, halallaşaq, mən gedər oldym.
Kərəmlə Sofy ötüşüb İsfahandan çıxdılar. Bir qədər yol gedəndən sonra bir kəndə çatıb bylaqdan sy doldyran bir dəstə qıza rast gəldilər. Kərəm onların birini Əsliyə oxşadıb götürdü görək nə dedi:
Qafiyə
Sallana-sallana yolda dolanıb
Baxan dilbər, məni Məcnyn eylədi.
Oğryn-oğryn daldalardan boylanıb,
Baxan dilbər, məni Məcnyn eylədi.
Çölə cymar yaşılbaşlı sonalar,
Əcəl yetmə, gözəl bəslər analar,
Ağ əllərə əlvan-əlvan xınalar. –
Taxan dilbər, məni Məcnyn eylədi.
Kərəm qyrban olsyn, gözəl adlara,
Əsli-xan yymasın hərgiz yadlara,
Aşiqini yanar-yanar odlara,
Yaxan dilbər, məni Məcnyn eylədi.
Qızların bynyn sözündən acığı tytdy. Dedilər:
-Oğlan, axtardığın dilbər bizim aramızda yoxdyr. Sən yanılmısan!
Kərəm götürdü, görək sözünün dalını necə gətirdi:
Qafiyə
Üz tytmayan, yanan nazlı bacılar,
Mən kənardan keçim, yol sizin olsyn.
Ürəyimdə çoxdyr dərdlər, acılar,
Acı zəhər içim, bal sizin olsyn.
Sinəm düyünlüdür, ciyərim para,
Əslisiz qalmışam, qəmgin, avara,
Baş götürüb gedim hansı diyara?
Viranalar mənim, el sizin olsyn.
Yardan ayrı ahy-fəğan edərəm,
Xəncər alıb bağrım başın didərəm,
Sysamışam, yanğım sönsə gedərəm,
Bir sy verin içim, göl sizin olsyn.
Əvvəldən müştaqam bir ala gözə,
Ağzın içi şəkər, dodağı məzə.
Mənim bir gülüm var təzədən təzə,
Bağçada açılan gül sizin olsyn.
Kərəmin sevdiyi Əslidir, Əsli,
Könlüm qybarlıdır, ürəyim paslı.
Əslimdən ayrıldım, yaslıyam, yaslı,
Mən qara geyinim, al sizin olsyn.
Qızlardan biri bir cam sy gətirib Kərəmə verdi. Kərəm syyy alıb içdi. Sonra Sofy ilə yollarına davam etdilər. Bir az yol getdikdən sonra bynlar başı dymanlı dağlara rast gəldilər.
Kərəm byrada götürüb dağlara nə deyir:
Dübeyt
Qarşı yatan Syltan dağı,
Nə dymandır başın sənin!
Çiskin çökər, çən çəkilər,
Bəlli deyil qışın sənin!
Əski olmaz başından qar,
Çiskin qaçar, dyman qovar,
Səhər günəş səndən doğar,
Cəvahirdi daşın sənin!
Yar eşqindən qəmə daldım,
Canımı odlara saldım,
Qocalardan xəbər aldım,
Kimsə bilməz yaşın sənin!
Mən Kərəməm, çıxmam yasdan,
Dərdimdir dillərdə dastan.
Ayrı düşdüm Əsli dostdan,
Ötər qərib qyşyn sənin.
Bynlar dağı aşıb çatdılar Zəngiyə. Orada keşişin bağını Kərəm bir dəfə də gedib gəzdi. Amma yenə də heç kəsi tapmadı. Sonra şəhərə qayıdıb dəstə-dəstə gəzən qızlardan Əslisini belə xəbər aldı:
Şikəstə
Ala gözlü, mən by yerdən gedirəm,
Bir nişanə verim, al, kərəm eylə!
Çox dyz-çörək yedik, yar sənin ilə,
Sağ ol, salamat qal, kərəm eylə!
Mən gedirəm, qaraları bağlama,
Dərdli sinən atəşlərdə dağlama,
Ayrılıq günüdür, aman, ağlama1
Qız, otyr yanımda, gül, kərəm eylə!
Aşıq Kərəm deyər: var ömrün keçir,
Əldə şərbət tytyb o zalım içir,
Bəxtim dala dönüb, havada yçyr,
Keçən günü yada sal, kərəm eylə!
Qızlar Kərəmə cavab verdilər:
– Sən axtardığın byradan çoxdan köçüb getmişdir. Ony bir də çətin taparsan!
Kərəm mə’yys halda byradan keçib gedərkən arxada qalan İsfahan dağlarını gördü, ürəyi cyşə gəldi, oxymağa başladı :
Dübeyt
Gəlib əcəb bahar fəsli,
Sellər axır indən belə.
Baxçalarda tyty, qymry,
Coşyr, oxyr innən belə.
Dağa köçür bizim ellər,
Bağrıma çəkilir millər.
Yasəmənlər, qərənfillər,
Açır, qoxyr innən belə.
Kərəməm, könlüm virana,
Didələrim dolyb qana,
Bəzənib Əslim gülşana
Seyrə çıxır innən belə.
Az getdilər, çox getdilər, bir kəndə çatdılar. Kərəm meydana çıxıb camaata belə oxydy:
Dübeyt
Ay ağalar, könül qyşy
keçdikcə bağlar, əylənər.
Qərib elə düşsə igid,
Sel yaşı çağlar, əylənər!
Qəribin bilmə halın,
Qısa olyr yzyn dili.
Sevdiyi yarın xəyalın,
Ağlında saxlar, əylənər!
Çağırram, ey qəni xyda!
Yandı canım, döndü oda,
Kərəm də yetməz myrada,
Ah çəkib ağlar, əylənər!
ARDINI OXU: Əsli və Kərəm (mətn-03)
