Sadalanan atalar sözlərinin strukturu mahiyyəti ilə üst-üstə düşür və dünya modelinin yaranması prosendəki fəaliyyətə uyğun qurulur:
Burada dünya modelinin başlanğıc (su-sel) və son (yel-hava-ruh-can) elementinin yoxluğundan bəhs olunur. Bu ünsürlərsiz yaranış mümkün deyil, ona görə də atalar sözünün yekunu mənfidir.
Maraqlıdır ki, mifik dünya modelinin dörd ünsürünün də kişi başlanğıcı müsbət (+), qadın başlancığı isə mənfi (-) işarəsi ilə kodlaşır:
Bu ünsürlərin birləşməsinə – bir-biri ilə bağlanmasına gəlincə su–od bağlılığı ziddiyyətlidir, su odu söndürür (Atalar demişkən: «Su ilə odun nə oyunu?»).
Lakin su torpaqla birləşir. Su torpağa can verir.
Eləcə də havasız odun mövcudluğu mümkün deyil. Ocağı üfürüb sönməyə qoymurlar.
Deməli, eynicinslilərin – kişilərin, yaxud qadınların bir-biri ilə bağlılığı yaşarlığa, bir-birinə əks olan tərəflərin bağlılığı isə, ölümə səbəb olur. Başqa sözlə, su ilə torpağın qovuşması təbiətin canlanmasına, od ilə havanın qovuşması isə inkişafa təkan verir. Əks kodlu elementlərin qarşılaşması halları da tez-tez təkrarlanır:
Başlanğıcda bu xeyir-şər mifopoetik modeli ilə meydana atılmış və bütün əksliklərin (gecə-gündüz, pis-yaxşı, işıq-qaranlıq, ağ-qara, həyat-ölüm və s.) kökündə durmuşdur. Sonralar «Avesta»da qara və ağ butanın bir dairənin içərisində bir-birinə pərçimlənməsi şəklində rəmzləşmiş və atalar sözlərində «Xeyir şərlə qardaşdır» şəklində yaddaşlara həkk olunmuşdur:
Bu atalar sözü üç parçaya bölünür. Lakin ilkin çağlarda hissələrin sayının dörd olması etimalı da var:
Struktur poetikasının dördlük sistemində də eyni funksiyanın yerinə yetirildiyinin şahidi oluruq.
Struktur təhlilil tipologiyası, kateqoriyaları və terminologiyası tədqiqatçılar (R.Bart, V.Y.Borev, V.Baxtin) tərəfindən işlənib hazırlanmışdır.
[1] Мелетински Е.М. Историческая поэтика новеллы. – М., 1990
[2] Hacılı A.Bayatı poetikası. – B., 2000.
[3] Тодоров Цветан. Поэтика. В кн. «Структурализм: «за» и «против». – М., 1975, с. 37.
[4] Тодоров Цветан. Поэтика. с. 37.
