Heydər Əliyev və qədim Türk mifoloji-folklor irsi

Ümumiyyətlə, ölkə prezidentinin son illərdə folklora gös­tər­diyi qayğını – verdiyi mühüm qərar, göstəriş və fərmanları nə­zər­dən keçirəndə adamı heyrət bürüyür. Özü də həmişə bu sahə ilə bağlı aparılan tədbirləri xüsusi nəzarətdə saxladığından şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinin toplanması, nəşri və təbliği sa­hə­sin­də böyük işlər görülmüşdür. İlk növbədə, onu vurğulamaq la­zım­dır ki, Milli Elmlər Akademiyasının «Folklor» elmi-mər­kə­zi­nin imkanları genişləndirilmiş və müstəqil elmi-tədqiqat ins­ti­tu­na çevrilmişdir. Burada bir cəhətə xüsusi diqqət yetirilir. Zor­la, silah gücünə dədə-baba yurdlarından didərgin salınan Qərbi Azər­­baycan və Qarabağ torpağının köklü sakinlərinin folkloru dam­la-damla yazıya alınıb əbədiyyət qazanır. Bu elə bir hü­nər­dir ki, hər buraxılan 600-800 səhifəlik folklor toplusu düşmənin ba­­şına Ağrı dağı ağırlığı qədər zərbə endirib xülyalarını boşa çı­xar­dır. Bu işlərin əhəmiyyətinin böyüklüyünü bir faktla nəzərə çat­dırım. Bu yaxınlarda respublikamızdan uzaqlarda (Sankt-Pe­ter­burqda) yaşayan bir neçə soydaşımızın evində qonaq olanda gör­düm ki, onlar sadaladığım folklor antologiyaları ilə bir sırada Aşıq Ələsgərin iki cildliyini, «Koroğlu» və «Dədə Qorqud» epos­larını, Molla Cumanın əsərlər toplusunu stolüstü əsərlərə çevir­mişlər. Həmvətənlərimiz xalqın yaratdıqları bədii ya­ra­dı­cı­lıq nümunələri ilə nəfəs alır, folkloru övladlarına əzbərlətməklə və­­təndən uzaqda köklərini unutmamağa çalışırdılar. Bu mənada Hey­dər Əliyev uzaqgörənliklə dövlət xadimlərinə tövsiyə edirdi ki, «hansı hakimiyyət olursa-olsun, xalqa sədaqətlə xidmət edən, xal­qın irəli getməsinə çalışan adam heç bir şeylə hesablaş­ma­ma­lı­dır».

Əslində, tariximizin son olayları – musiqimizin beşiyi Şu­şa­nın işğalı hamıdan çox ölkə başçısını sarsıtmışdı. Eləcə də bu qə­dər zəngin mənəvi sərvət yaradan insanları xəyanətlə heç vaxt ba­rışmamağa çağıran da cənab Heydər Əliyev olmuşdur. O, çı­xış­larında təkrar-təkrar deyir: «Elə düşünməsinlər ki, Azər­bay­can xalqının mənəviyyatını sarsıda bilərlər, yox! Elə güman etmə­sinlər ki, Şuşanın işğalı daimi ola bilər. Yox, ola bilməz!.. Biz öz torpaqlarımızın sahibi olmalıyıq… Nəyin bahasına olursa-ol­sun, hansı yolla olursa-olsun, Şuşa da, Qarabağ da, işğal olun­muş bütün torpaqlarımız da azad olunacaq – Azərbaycan xal­qı­nın iradəsi ilə azad olunacaq». Bir ictimai xadim və siyasətçi, mü­bariz insan kimi gücünü, tükənməz enerjisini türkün qəh­rə­man­lıq eposlarından aldığını isə çıxışlarında bir neçə dəfə etiraf et­mişdir. Uşaqlıq və gəncliyində «Koroğlu» kitabını əlindən ye­rə qoymadığı açıq-aydın hiss olunur. Eposun xüsusiyyətləri və ide­yasını şərh edərkən bir folklorşünas alim tək ümumiləşmələr apa­rır, türkün milli ruhda yetişməsində eposun müstəsna əhə­miy­yətə malikliyini vurğulayır. Heydər Əliyev Üzeyir Hacı­bə­yo­vun 110 illiyinə həsr olunan yığıncaqda çıxış edərkən vur­ğu­la­yırdı ki, «Koroğlu» dastanı insanları həmişə qəhrəmanlığa, cə­sur­luğa dəvət etmişdir. Bu dastan insanlarda qəhrəmanlıq, cə­sur­luq və vətənpərvərlik əhval-ruhiyyəsi yaratmışdır. «Koroğlu» das­tanı insanları həmişə azadlığa, azadlıq uğrunda, zülmə qarşı mü­barizəyə çağırmışdır. «Koroğlu» dastanı ona görə sevilir ki, xal­qın həyatı, gələcəyi üçün ən əhəmiyyətli fikirlər bu dastanda cəm olunmuşdur».

Gözlərimiz önündə baş verən son tarixi hadisələr göstərir ki, heç bir ölkədə xalqın mənəvi sərvətinə bizdə olduğu qədər döv­lətin diqqət və qayğısı nəzərə çarpmır. Ölkə Prezidentinin fər­manı ilə «Dədə Qorqud» abidəsinin 1300 illik yubileyinin YU­NESKO xətti ilə dünya miqyasında keçirilməsindən sonra öl­kəmizdə bir-birinin ardınca mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Res­publikamız güclü folklorşünas kadr potensialına malikdir. Ba­kının üç böyük təhsil və elmi müəssisəsində, eləcə də Nax­çı­van, Gəncə və Şəkidə məktəb səviyyəsində – özü də hər biri öz dəs­ti-xətti ilə seçilən folklor ocaqları fəaliyyət göstərir.

Heydər Əliyev özü aforizmə çevrilən kəlamları ilə üzünü sa­pı özümüzdən olan baltalara tutub demişdir: «Dağıtmaq asan iş­dir, amma yaratmaq çox çətindir. Tarix, insanlar isə həmişə qu­ranları, yaradanları qiymətləndirir. Dağıdanlar həmişə ta­rix­dən silinmişlər, yaxud da tarixə mənfi rol oynamış adamlar kimi da­xil olmuşlar».

Dili «ürəyin açarı» hesab edən Azərbaycan xalqı onunla qü­rur hissi duymalıdır ki, yeni minilliyə xalqının dilini, tarixini, mə­dəniyyətini, incəsənət və ədəbiyyatını fanatikcəsinə sevən, dün­ya siyasətinin öndəri olan böyük şəxsiyyətlə qədəm basdı. Hey­dər Əliyev yenicə müstəqillik qazanan dövləti bataqlıqdan çıxar­maqla, ayağa qaldırıb müasir sivilizasiyalı ölkələr sə­viy­yə­si­nə çatdırmaqla yanaşı xalqımızın mənəvi sərvətinin qorun­ma­sı­na, tarixi-mədəni abidələrinin üzə çıxarılıb bütün dünyada ta­nı­dıl­masına çalışır, həmçinin nitq ustalığını nümayiş etdirməklə, ida­rə və təşkilatlarda rəsmən Azərbaycan dilinə qayğı ilə ya­na­şıl­masına nail olub milyonların rəğbətini qazanır. Onun bu sa­hə­də gördüyü işlər həm gələcək siyasətçilərimiz, həm alim və zi­ya­lı­larımız, həm də gənclərimiz üçün örnəkdir. Öz ana dilini se­vən hər bir kəs bu barədə həqiqəti açıqlamağa borcludur və buna həd­siz ehtiyac vardır.

Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində yerləşən ali təhsil ocaq­larının birində bu faktları söyləyəndə yerdən bir nəfər rep­li­ka atmışdı: «Siz Adəmin türklüyünə inanırsınız?» Ona belə ca­vab vermişdik ki, yox, nəinki Adəmin türklüyünə, heç tarixən möv­cudluğuna inanmıram. Ancaq böyük Nizaminin türklüyünə si­zin ölkədə də şübhə ilə yanaşırlar, bu faktlar qeyri-şərhsiz hə­min şübhələri alt-üst edir. Adəmin türklüyünə gəlincə, bu, mif­dir. Hər bir xalqın mənəvi haqqı çatır ki, ilkin arxetiplərdən öz pa­yına düşəni götürsün.

Bu, mifin ədəbi faktora çevrilməsi və türkün böyük söz usta­larının gələcək nəsillərə verdiyi tövsiyələridir. Həmin əsər­lər­də qoyulan ruh bu gün hamıdan qabaq Azərbaycan Res­pub­li­ka­sının Prezidentinin timsalında daha əsaslı və böyük sevgi ilə da­vam etdirilir.

Bakı şəhərində TÜRKSOY təş­ki­la­­tının üzvü olan ölkələrin mədəniyyət nazirləri Daimi Şurasının 19­-cu toplantısında maraqlı bir hadisə baş vermişdi. Orada cə­nab Heydər Əliyev çıxışında bildirmişdi ki, Leninqradda tələbəlik il­lə­ri zamanı Xakasiyadan gələn bir nəfərdən hansı millətdən ol­du­ğunu öyrənmək istəyir. Daha doğrusu, öyrənmək istəyir ki, xa­kaslar türk olduqlarını anlayırlar, yoxsa yox. Bu zaman bir nə­fər yerdən replika verir ki, xakaslar şamanlardırlar. Dövlət baş­çı­sı təmkini pozmadan deyir ki, «Şaman olsalar da, türklərdirlər. Türk­lər də şamanlardırlar». Bu, məhz türkün böyüklüyünü Ni­za­mi və Qayğısız Abdal kimi dünyaya çatdırmaq idi. Bu o demək idi ki, sovet dövründə türklüyü dandırmaq siyasəti yeridildiyi hər kəsdən öncə cənab Heydər Əliyevi narahat edirdi. O, tut­du­ğu mühüm vəzifəni itirmək təhlükəsinə baxmayaraq, keçmiş SSRİ-də yaşayan türk xalqlarını öz kökünə qaytarmağa çalış­mış­dı.

Heydər Əliyev «Manas» eposunun 1000 illiyi münasibəti ilə söylədiyi çıxışında türk dillərinin tarixinə ekskursiya et­dik­dən sonra demişdi ki, «biz bir kökdən, bir dildən olan xalqlarıq. An­caq əsrlərdən-əsrlərə dilimizdə müəyyən fərqlər yaranmışdır. Bir-birimizi qəlbən duyuruq, qəlbən anlayırıq, amma dilimizdə olan fərqlərə görə deyilən sözlərin bəzilərini anlaya bilmirik. Mən bu gün sözlərimi Azərbaycan dilində başladım». Bəli, ölkə Pre­zidenti həmişə əsas sözlərini, xalqına tövsiyələrini öz ana dilin­də başlamışdır. Lazım gələndə, xüsusilə xalqımızın düş­mən­lərinin məkrli əməllərini dünyaya çatdırmaq istəyəndə isə rus dilindən faydalanmışdır.

Adamı heyrətə gətirən faktları ona görə tez-tez xatırlatmaq la­zım­dır ki, gənclərimiz eşidib öyrənsinlər. Çünki Azərbaycan Pre­zidenti hər an Türkün tarixinin saxtalaşdırılması işinə son qo­yul­ması barədə düşünmüşdür. O, xalq şairi B.Vahabzadənin «Özü­müzü kəsən qılınc» («Göytürklər») pyesinin tamaşasına ba­xan­dan sonra teatr kollektivi ilə görüşündə maraqlı bir tə­şəb­bü­sünü yada salmışdır. Özbəkistanda Əmir Teymurun 660 illik yu­bi­leyində türkdilli dövlətlərin başçıları ilə türk xaqanlığının 1450 illiyinin keçirilməsini müzakirə etdiyini bildirmişdir. Or­xon-Yenisey abidələrinin motivləri əsasında yaranan tarixi əsə­rin təhlilini verən Heydər Əliyev məhz 1450 il əvvəl baş verən dəh­şətli hadisələrin bu gün də davam etdiyini qeyd edərək de­miş­dir: «Təəssüflər olsun ki, bizim ulu əcdadlarımız da ha­ki­miy­yət­dən ötrü bir-birini qırıblar, torpağı da satıblar. Görürsünüz ki, ha­kimiyyətə gəlmək üçün düşmənə satılanlar olur. Qardaş-qar­da­şı öldürür ki, xaqan olsun. Bir qardaş digərinin əleyhinə çı­xır». Gültigin, Bilgə kağan kimi sərkərdələr də Göy türkləri oğuz və uyğurlarla birləşməyə çağıranda ötənləri xatırlatmış, «yu­xarıda göy, aşağıda yer» deyib eyni kökdən pöhrələnən soy­la­rın bir çadırda el məclisi qurmasını arzulamışdır. O vaxtdan 15 əsr keçməsinə baxmayaraq, indi də Xəzərin sularına görə hər türk eli bir iddia ilə meydana atılır. Heydər Əliyev siyasət mey­da­nında elə davranmağa can atır ki, nə türkmənin, nə də qazaxın mə­nafeyinə ziyan gətirilsin. Ancaq təkcə siyasi ambisiyalarda de­yil, ədəbi-mədəni məsələlərdə də əski abidələri, hətta söz sə­nət­karlarını öz tərəfinə çəkmək niyyətində olanlar var. «Füzulini tək­cə «Leyli və Məcnun» poemasının müəllifi kimi yox, dünya miqyaslı filosof, böyük alim tək dünyaya tanıtmağı» qarşısına məq­səd qoyan ölkə başçısı Azərbaycana aid mənəvi dəyərləri qey­ri-şərhsiz özününküləşdirənlərə çox incə və alicənablıqla ca­vab verirdi: «Burada çıxış edən natiqlər dedilər ki, ərəblər və fars­lar Füzulini öz şairləri sayırlar. Türkdilli xalqlar isə hesab edir­lər ki, o, türkdür. Biz də deyirik ki, Füzuli türk, azər­bay­can­lı­dır. Eyni zamanda, bunu türkmən, özbək, qazax, Türkiyədə ya­şa­yan türklər, İraq türkmənləri də deyə bilərlər. Qoy Füzuli ha­mı­ya məxsus olsun, tarixə bəşəri şəxsiyyət kimi düşsün». Bu mə­nada «Məhəmməd Füzulini türkləri birləşdirən böyük söz us­ta­dı» hesab etsə də, onun azərbaycanlılığını əsaslandıran tutarlı də­lillərə üz tutur və vətənpərvər ziyalı tək istəyir ki, biz – alim­lər elmi əsaslarla Nizaminin, Füzulinin azərbaycanlılığını, «Də­də Qorqud»un isə ulularımıza məxsusluğunu, ilk növbədə, qan qar­daşlarımıza sübut edək. Lakin başqa türk xalqlarının folklor ör­nəklərindən, sənət adamlarından söz düşəndə Heydər Əliyev bö­yük qürur hissi keçirdiyini nümayiş etdirir. Başqa ölkə baş­çı­la­rı tək dilinə gətirmir ki, azərbaycanlılara məxsusdur, fəxr edir ki, qardaş xalq qüdrətli əsərlə dünyanı valeh etmişdir. Belə ki, «Ma­nas» eposunu qırğız xalqının «müdrikliyinin, zəkasının, qəh­rəmanlığının, cəsarətinin rəmzi» hesab edir və onda qırğız türk­lərinin vətənpərvərliyinin, ədalətsevərliyinin, azadlıqse­vər­li­yinin əks olunduğunu bildirir.

[1] Qafarlı R. Heydər Əliyev və qədim türk mifoloji-folklor irsi. “Heydər Əliyev və mənəvi dəyərlər” adlı elmi-praktik konfransın materialları. – Bakı, Milli Elmlər Akademiyasınınnın Folklor İnstitutu, Səda, 2003, s. 52-71.

[2] Bax: Əliyev Heydər. Ədəbiyyatın yüksək borcu və amalı. – Bakı, Ozan, 1999; Əliyev H. Xalqların dostluğu – ədəbiyyatların dostluğudur (Yazıçıların Ümumittifaq yaradıcılıq konfransında məruzə) ”Kommunist” qəz., 29 oktyabr, 1980; Əliyev H. Tarixi köklərimiz bir dilə, bir mənəviyyata, bir dinə bağlı olduğuna görə çox dərindir // H.Əliyev. Ədəbiyyatın yüksək borcu və amalı. Bakı, Ozan, 1999, s. 337-345; Əliyev H. “Manas” bütün dünya sivilizasiyasının sərvətidir // Heydər Əliyev. Ədəbiyyatın yüksək borcu və amalı. Bakı, Ozan, 1999, s. 283-285.